Zabić cherubinka

Prokop: - Większość ludzi, patrząc na ciebie, widzi uśmiechniętego, żartobliwego cherubinka o twarzy wiecznego chłopca, którego kojarzy choćby z parodii Stanisława Sojki czy Gustawa Holoubka albo z roli w filmie "Chłopaki nie płaczą", po której zostałeś ulubieńcem dresiarzy. Przepraszam, ale kiedy ja na ciebie patrzę, to widzę raczej duszę psychopatycznego mordercy zamkniętą dla niepoznaki w niewinnej fizjonomii...

Stuhr: - O, zaczyna się ciekawie. Tym bardziej, że jest pan w mniejszości, postrzegającej mnie w ten sposób, do której zresztą sam się poniekąd zaliczam. Bycie wyłącznie wesołym cherubinkiem byłoby śmiertelnie nudne. O wiele bardziej podniecająca jest myśl, że ma się w sobie mrocznego pasażera, który siedzi schowany na tylnym siedzeniu.

(fot. Maxim)

Stuhr: - Może to dobra okazja, żebym wreszcie coś sprostował. Chociaż w innych wywiadach wiele razy wysilałem się, żeby dorobić do tych moich studiów jakąś ideologię, to prawda jest taka, że nie chodziło o nic więcej niż chęć w miarę przyjemnego i kreatywnego spędzenia pięciu lat na uczelni. Akurat w studium psychologii wprowadzono nowy system kursowy, gdzie można było ułożyć indywidualny program z interesujących cię puzzli – trochę religioznawstwa, trochę filozofii, trochę historii. To poszedłem. Nie powodowała mną chęć wypłynięcia na jakąś nieprawdopodobną, humanistyczną głębię, by badać kondycję człowieka. Przykro mi, jeśli pana rozczarowałem.

Stuhr: - To prawdopodobnie największa zasługa ojca w kształtowaniu mojego podejścia do zawodu. Patrząc na jego aktorskie życie, cały czas zastanawiam się, gdzie chcę być w jego wieku albo za 10 lat. Jeśli spojrzy się na każdą propozycję, którą się dostaje, przez pryzmat takiego celu, to od razu wszystko zaczyna się inaczej porządkować. Przykład? Na moim biurku leżał scenariusz "Wyjazdu integracyjnego", który - jak się później okazało - w recenzjach krytyków nie wzbił się ponad poziom jednej gwiazdki, ale poszło na niego ponad milion ludzi. Mimo że finansowo byłoby to dla mnie bardzo opłacalne, nie zdecydowałem się, bo czułem, że przez taką niekonsekwencję wyboru przestałbym być panem rzeczywistości, którą od paru lat staram się dla siebie kreować.

Stuhr: - Kolejny przykład. Niedawno zadebiutowałem jako, użyję dużego słowa, reżyser w telewizyjnym spektaklu "Smuteczek", osnutym wokół piosenek Kabaretu Starszych Panów. Kiedy się do tego zabrałem, parę osób pokiwało z uznaniem głowami i rzekło: "No tak, kto inny miałby robić Przyborę, jak nie Stuhr". To był dla mnie wielki komplement. 10 lat temu, kiedy grałem w filmach typu "Fuks" i "Poranek kojota", nie do pomyślenia. Żeby dojść do tego miejsca, musiałem się nauczyć dokonywania wyborów.

Stuhr: - Szybko zrozumiałem, że w naszym kraju na luksus poważnego uprawiania zawodu aktora można sobie pozwolić wyłącznie wtedy, kiedy nie ma się przymusu, by myśleć przy tym o pieniądzach. Dopiero jak masz z czego zapłacić rachunki i zabezpieczyć rodzinę, możesz zacząć myśleć o sztuce. Dla mnie tak to działa. Ale i tak cała mądrość sprowadza się do jednego zdania, które w spektaklu "Anioły w Ameryce" wypowiada do mnie bohater grany przez Andrzeja Chyrę: "Słuchaj, Joe, jeżeli ktoś do czegoś doszedł na tym świecie, to tylko dlatego, że ktoś starszy, mający władzę, sobie tego życzył". Trochę straszne, ale prawdziwe.

Stuhr: - Choćby tak, że jedna pani z drugą panią, uchodzące za aktorki, ale nieumiejące poprawnie się wysłowić po polsku, od lat mają się świetnie, brylując na okładkach magazynów oraz w telewizjach porannych, popołudniowych i kolacyjnych. A wszystko tylko dlatego, że mają fajny biust, który podoba się w kręgach trzymających władzę. To oczywiście tylko jedna z możliwych interpretacji wspomnianego cytatu.

Stuhr: - Że kiedyś pod swoim nazwiskiem przeczytam komentarz, który często widuję pod nazwiskami różnych moich kolegów, że na ich widok publiczności chce się już... rzygać z przejedzenia. To jest, niestety, dramat bycia wziętym aktorem. Kiedy wchodzisz na podium, nagle cały świat chce, żebyś grał wszystko, teraz, natychmiast. Jak zaczniesz odmawiać, nigdy nie masz pewności, czy za rok telefon nadal będzie dzwonił. A jak pan wsiądzie na ten diabelski młyn, bo stwierdzi, że trzeba za wszelką cenę korzystać, to za parę sezonów publiczność pana strawi i wydali. Nie ma idealnego rozwiązania. Staram się tym jednak jakoś sterować. Na przykład przez wiele lat prowadziłem każdą edycję gali Orłów, czyli Polskich Nagród Filmowych. Jestem zrośnięty z tą imprezą. Ale od jakiegoś czasu wprowadziłem zasadę, że owszem, poprowadzę, ale co dwa lata. Żeby się nie wymydlić. Tę zasadę stosuję też w filmach. Komedia romantyczna? OK, byle możliwie dobra i nie za często.

Stuhr: - Tak, tata nie był z niej szczególnie dumny.

Stuhr: - Raczej zaczynam rozumieć to, co wiele razy słyszałem od starszych aktorów, że trema rośnie z każdym rokiem. Że sukces jest w tym zawodzie czymś nietrwałym, bo jesteś tak dobry, jak twój ostatni spektakl. Pojawiają się pytania i lęki, jak teraz przeskoczyć siebie, co zrobić, żeby nie rozczarować publiki? Kiedy wdrapuje się pan na szczyt, to jest paradoksalnie łatwiej, niż kiedy już pan na nim stoi i spogląda w dół.

Stuhr: - Lubię formę "pan" i nie stosuję jej grzecznościowo, tylko dlatego, że jest w niej jakiś "szarm", jakaś elegancja, a nawet kokieteria, która wydaje mi się bardzo krakowska. Rozmawiając z panem Marcinem Świetlickim, którego szalenie cenię, nigdy nie ośmieliłem się na użycie formy "ty", mimo że znamy się od wielu lat i wypiliśmy razem parę kieliszków herbaty.

Stuhr: - Pan Świetlicki ma, zdaje się, większą wprawę. Ale próbuję go gonić. No bo przecież: "Dopóki ciebie, ciebie nam pić. / Póty jak w niebie, w niebie nam żyć. / Herbatko!".

Stuhr: - Broń Boże. Jak ktoś chce Krakowa, to musi tam pojechać, i już. To są inne miasta. Nieporównywalne. Zaletą Warszawy jest niespotykana wręcz w skali światowej energia ludzka, olbrzymi imperatyw do działania. Zwracają na to uwagę nawet cudzoziemcy, którzy tutaj trafili. Nie jestem krakowskim fetyszystą, jeśli o to pytałeś.

Stuhr: - Rzeczywiście, czasami można odnieść wrażenie, że Krzysztof jest połączeniem kosmity i Jezusa, zwłaszcza kiedy czyta się opinie recenzentów, którzy nie rozumieją spektaklu, na którym byli, a muszą coś mądrego napisać. Nie ma to nic wspólnego z rzeczywistością. Moje podejście do teatru Warlikowskiego jest takie, że można go odbierać na dwóch poziomach. Z jednej strony tropić w nim te wszystkie kulturowe nawiązania i smaczki, którymi Krzysztof, jako wielki erudyta, sprawnie żongluje. A z drugiej skupić się wyłącznie na odbiorze treści, emocji, historii, które są bliskie każdemu widzowi, nawet takiemu, który nigdy nie był w teatrze. W tym sensie nasze spektakle są znacznie bardziej komunikatywne niż koturnowe przedstawienia tak zwanego klasycznego teatru, w których aktorzy paradują po scenie w kryzach i wygłaszają wiersze z XVIII w. sztucznie zmienionym, ładnym głosem. Z ich perspektywy pewnie rzeczywiście przypominamy dziwną, wywrotową sektę. Ale w teatrze Krzyśka nie ma żadnych nadprzyrodzonych
czarów. Nasze oddanie wobec niego wynika z prostego faktu - nie ma w tej chwili w Polsce drugiego takiego reżysera. Co więcej, podobnie jak ty, uważamy, że życie jest ważniejsze od teatru, a nie na odwrót. Jeśli ktoś twierdzi inaczej, to ja się go boję, bo to znaczy, że jest poważnie nawiedzony.

Stuhr: - Otarłem się o depresję. Po prostu na pewien czas przestało mnie cieszyć życie. Spektakl miał w tym zasadniczy udział. Niestety, ten zawód, mimo całego mojego dystansu do niego, chwilami sporo kosztuje.

Stuhr: - Wiesz, aktorstwo, jeśli w ogóle jest sztuką, to sztuką wyobraźni. No bo przecież jeślibym nawet kupił 10 hektarów ziemi rolniczej i przez 5 lat próbował wycisnąć z niej kwintale, to czy naprawdę zagrałbym lepiej w tym filmie? Nie sądzę.

Stuhr: - Oczywiście jest mi bardzo niezręcznie się o tym wypowiadać, bo jestem jedną ze stron, ale myślę, że powody są generalnie dwa. Po pierwsze, faktycznie producent, angażując aktora nieznanego, sporo ryzykuje, no bo umówmy się: kiedy ostatnio widział pan film z "no name'ami"? Ale jest też druga strona medalu. Mam kilku przyjaciół reżyserów, którzy faktycznie chcą zatrudnić nowe twarze. I okazuje się, że nie ma w czym tak znowu przebierać. Zwłaszcza w polskich warunkach, gdzie pracuje się szybko, nie ma czasu na przygotowania. Potrzeba aktora, który wejdzie na plan i w trzy minuty ogarnie nową sytuację, nie tylko na castingu, ale i później, na planie, no i oczywiście będzie dobry i skuteczny. A jaki aktor taki będzie? Właściwie tylko taki, który dużo gra i jest wygimnastykowany, nie zeżrą go nerwy. I kółko powoli się zamyka.

Stuhr: - Krzysiek Warlikowski nie cierpi młodych aktorów. Jest wobec nich bezradny, bo nie ma na czym i z czego budować. Cholernie trudno jest być dobrym aktorem w wieku dwudziestu paru lat, kiedy się jeszcze niczego nie przeżyło, kiedy rzeczywistość jeszcze cię nie przeczołgała. W takim wieku aktorstwo polega głównie na błędnym wyobrażaniu sobie, co to znaczy uprawiać ten zawód. Trochę jak w pradawnych podręcznikach aktorstwa, gdzie szczegółowo opisywano, jak grać konkretne emocje. Na przykład jeśli gra się strach, to trzeba lekko odwrócić głowę i osłonić się ręką, a następnie otworzyć usta i przesłonić je prawą dłonią. Dziś niewiele się zmieniło. Wystarczy wejść do dowolnej szkoły teatralnej i przejść się korytarzem, żeby zobaczyć legion ludzi niemal identycznie wyglądających, myślących i mówiących, którym aktorstwo kojarzy się z deklamowaniem poezji na scenie. Tak zwany typ "aktor-traktor".

Prokop: - Powiedziałeś kiedyś, że zawsze byłeś podatny na autorytety. Dzisiaj jest nim Warlikowski. A jakie były te wcześniejsze, najważniejsze?

Stuhr: - Pamiętam swojego pierwszego profesora od fortepianu. Więcej czasu przegadaliśmy o życiu, dziewczynach i samochodach, niż poświęciliśmy klawiaturze. Miałem wtedy jakieś 14 lat. Te rozmowy w jakimś sensie otworzyły mi furtkę do dorosłego życia. Pamiętam też, jak do naszego domu przyjeżdżał Krzysztof Kieślowski, a ja siedziałem z boku i w milczeniu przysłuchiwałem się jego fascynującym, kosmicznym rozmowom z moim ojcem, myśląc w duchu, że chciałbym kiedyś stać się kimś takim jak oni - celnie, jasno, mądrze widzącym i puentującym rzeczywistość.

Stuhr: - Oj, temat ojca już tyle razy przewałkowałem, że mówienie o nim w tym kontekście wydaje mi się zbyt oczywiste i strasznie banalne. Jasne, że ojciec był autorytetem. Ale był też osobą, o której zdarzało mi się myśleć, że w przyszłości, w niektórych kwestiach, chciałbym być inny niż on.

Stuhr: - Na przykład poświęcać więcej czasu rodzinie. Być bardziej obecnym. Mieć mniejszego świra na punkcie pedantycznego porządku...

Stuhr: - Wydaje mi się, trochę nieskromnie, że osiągnąłem taki poziom indywidualnego sukcesu, że porównania aktorskie mogę znosić bez złych emocji. Wciąż mam jednak lekką szajbę na punkcie zarzutów o nepotyzm, że coś osiągnąłem, bo tata mi to załatwił. Takie głosy pojawiają się dziś bardzo rzadko, ale kiedyś gotów byłem zabić, słysząc coś takiego.

Stuhr: - Były wcześniej niepokojące objawy, ale tak jednoznaczna diagnoza była szokiem.

Stuhr: - Raczej to drugie. To jest moment, o którym trudno mi mówić. Na pewno dla nas wszystkich jest to chwila wielkiej rodzinnej próby. Sprawdzenia, czy to, co myśleliśmy o nas, o naszych relacjach, jest autentyczne. A jakie będą wnioski? Jeszcze nie wiem.

Stuhr: - Walczy. Długa droga przed nim. Przed nami.

Rozmawiał Marcin Prokop