Alcatraz - koniec więzienia, początek legendy

Ucieczka stąd wydawała się niemożliwa. Do czasu...

Alcatraz, którego ponura sława bardzo szybko przekroczyła granice USA, zamknięto 21 marca 1963 roku. Jako oficjalne powody podano wysokie koszty utrzymania. Nieoficjalnie mówiono natomiast, że powodem likwidacji była ucieczka ze "Skały" trzech więźniów, do której doszło 11 czerwca 1962 roku.

Tego dnia Frankowi Morrisowi oraz braciom Johnowi i Clarence Anglinom udało się wydostać za mury więzienia. Mimo przeprowadzonych na szeroką skalę poszukiwań nie udało się odnaleźć zbiegłych więźniów ani ich ciał. Do dzisiaj nie wiadomo, co się z nimi stało.

Niezależnie od tego, czy trójka zbiegów dotarła bezpiecznie na suchy ląd, czy tez znalazła śmierć w zdradliwych i lodowatych wodach Zatoki San Francisco, budowany przez lata mit, że z Alcatraz nie ma ucieczki, legł w gruzach.

Mit ten jednak był prawdą przez wiele lat. Od 1934 do 1962 roku, jeśli nie liczyć ostatniej, wspomnianej wyżej ucieczki, z więzienia nie udało uciec się nikomu. Podejść jego nielegalnego opuszczenia oczywiście nie brakowało. Przez 29 lat odnotowano 14 prób ucieczki z udziałem 34 więźniów, w tym dwóch, którzy próbowali uciec aż dwa razy. Według policyjnych zapisów, sześciu uciekinierów zastrzelono, dwóch utonęło, dwóch innych najprawdopodobniej utonęło (ciał nie wyłowiono), trzech nie odnaleziono (to właśnie Frank Morris i bracia Anglinowie), a pozostałych ujęto.

Do najbardziej brawurowej, choć nieudanej próby ucieczki doszło w 1937 roku. Więźniowi Joe Baversowi udało się obejść ogrodzenie, jednak przy wzgórzu zobaczył go strażnik i strzelił mu w głowę. Kula roztrzaskała czaszkę uciekiniera, którego ciało wpadło do wody. Wyłowiono je następnego dnia.

Gdy biedny Bavers spadał w morskie odmęty, więźniem Alcatraz była legenda przestępczego świata USA - Al Capone. Ten do dzisiaj najsłynniejszy gangster w historii Stanów Zjednoczonych trafił na "Skałę" już w 1934 roku, po wcześniejszym pobycie w ciężkim więzieniu w Atlancie.

Capone znalazł się w grupie 137 skazańców, przetransportowanych na wyspę 11 sierpnia 1934 roku. Większość więźniów stanowili mordercy lub złodzieje, z którymi nie dawano sobie rady w poprzednich miejscach osadzenia.

W Alcatraz Al Capone miał wielu wrogów wśród innych osadzonych, ponieważ nie respektował więziennych zwyczajów ani nie chciał uczestniczyć w buntach. Słynny gangster był nękany, a kilka razy groziła mu nawet śmierć. Strażnicy także go nie rozpieszczali. Więzień z numerem 85. czyścił w Alcatraz latryny.

Gdy opuścił więzienie 6 stycznia 1939 roku, był już wrakiem człowieka. Wyniszczony przez syfilis zmarł osiem lat później, 25 stycznia 1947 roku. Miał 48 lat.

W czasie funkcjonowania więzienia za kratami Alcatraz odsiadywało wyroki łącznie ponad 1500 kryminalistów. Znajdowali się oni pod ścisłą kontrolą strażników, z których każdy "opiekował się" najwyżej trzema osadzonymi. Przy takich zabezpieczeniach jasne było, że ucieczki ze "Skały" miały bardzo małe szanse na powodzenie.

Nic więc dziwnego, że osadzeni pomyśleli o buncie. Doszło do niego w maju 1946 roku, gdy po nieudanej ucieczce trzech więźniów pozostali więźniowie podjęli desperacką próbę przejęcia placówki. Ich akcja przeszła do historii jako "Bitwa o Alcatraz". Osadzeni siłą obezwładnili strażników i zabrali im broń oraz klucze. Na nieszczęście więźniów przy strażnikach nie było kluczy do wyjścia na plac więzienny, gdzie chcieli się udać. Doszło do zamieszek i strzelaniny, w której dwóch oficerów zostało zabitych, a osiemnastu odniosło obrażenia. Zginęło także trzech więźniów. Całe zamieszanie trwało od 2 do 4 maja, a przy tłumieniu buntu naczelnik więzienia korzystał z pomocy marines.

Dwóch pozostałych przy życiu przywódców zamieszek skazano na karę śmierci; trzeci i najmłodszy z prowodyrów ze względu na młody wiek - miał 19 lat - po raz drugi skazany został na dożywocie.

Dzisiaj o dramatycznych wydarzeniach i historii tego najbardziej strzeżonego zakładu karnego w Stanach Zjednoczonych przypominają już tylko piloci wycieczek, które tłumnie odwiedzają Alcatraz. By zobaczyć cele (także tę najsłynniejszą, w której siedział Al Capone) i pozostałe pomieszczenia na "Skale", przybywa tu rok do roku blisko półtora miliona turystów.

Poza więzieniem mogą oni także zobaczyć siedliska wielu gatunków roślin i ptaków, w tym m.in. głuptaków. To właśnie od nich wyspa wzięła swoją pierwotną, hiszpańską nazwę - Isla de los Alcatraces.

Miłośników historii z pewnością zainteresuje także fakt, że powstała tu pierwsza w zachodniej części USA latarnia morska. Poza tym zbudowano tu fort broniący dostępu do pobliskiej metropolii - San Francisco.

Na wyspie znajdują się też ruiny małego osiedla mieszkalnego, powstałego w czasie dwuletniej (1969-1971) okupacji "Skały" przez Indian.

Alctraz trafił do kultury masowej jeszcze w czasach, gdy funkcjonowało tu więzienie. Jeden z najsłynniejszych filmów, których akcja rozgrywa się na tej wyspie, to pochodzący z 1962 roku "Ptasznik z Alcatraz" z Burtem Lancasterem, który zagrał Roberta Strouda, jednego z więźniów "Skały".

Stroud, który zresztą nigdy filmu nie zobaczył, był bardzo ciekawą postacią. Tego dwukrotnego mordercę skazano najpierw na karę śmierci, którą później, na prośbę matki, prezydent Thomas Woodrow Wilson zamienił na dożywotnie więzienie.

Stroud trafił do więzienia, gdzie z zapałem oddał się studiom ornitologicznym. Otrzymał także pozwolenie na trzymanie w celi dwóch kanarków. Ich obserwacja, a także podpatrywanie ptaków innych gatunków, pozwoliły mu na napisanie dwóch książek o chorobach tych zwierząt. Stroud opracował też lekarstwa na rozmaite choroby swoich skrzydlatych przyjaciół. Jego leki były sprzedawane w USA.

W Alcatraz, dokąd trafił w 1942 roku, poza opieką nad ptakami rozpoczął studia prawa. Psychiatra, który badał Strouda, stwierdził u niego wysoką inteligencję - IQ 134.

"Ptasznik z Alcatraz" to drugi film o "Skale". W pierwszym, pochodzącym z 1947 roku obrazie pt. "Brutalna siła", także zagrał Burt Lancaster.

Następne lata to już seria filmów związanych mniej lub bardziej z więzieniem na wyspie. Do najsłynniejszych należą: "Zbieg z Alcatraz" (1967) z niezapomnianym Lee Marvinem i bardzo kobiecą Angie Dickinson (w 1999 roku powstał remake tego obrazu - "Godzina zemsty" - z Melem Gibsonem w roli głównej), "Strażnik prawa" (1976) z Clintem Eastwoodem, "Ucieczka z Alcatraz" (1979), w którym również wystąpił Clint Eastwood, "Morderstwo pierwszego stopnia" (1995) z Kevinem Baconem i "Twierdza" (1996) z Seanem Connerym.

"Skała" trafiła także do filmów dokumentalnych, m.in. poświęcono jej obraz "Przetrwać Alcatraz" - ukazujący codzienne życie więźniów.

Witold Chrzanowski