Bogdan Walewski - niezwykła historia potrójnego szpiega

11 czerwca 1985 r. na słynnym "moście szpiegów" w Glienicke, łączącym Berlin Zachodni z przedmieściami NRD-owskiego Poczdamu, pojawiły dwa autobusy. W pojeździe jadącym z "kapitalistycznej strony" siedział m.in. as PRL-owskiego wywiadu - Marian Zacharski, aresztowany w Stanach Zjednoczonych za wykradnięcie tajnych dokumentów wojskowych wartych miliardy dolarów.

Amerykanie zgodzili się jednak wymienić Zacharskiego oraz trzech innych szpiegów wschodnioeuropejskich na 25 agentów więzionych w krajach komunistycznych. W drugim autobusie, który pojawił się na moście w Glienicke znajdował się m.in. Bogdan Walewski. Jeden z najbardziej utalentowanych polskich dyplomatów w 1982 roku został skazany na 25 lat więzienia za współpracę z CIA. Kontakty z Amerykanami nie przeszkadzały mu jednak w składaniu raportów także SB i KGB...

Już we wczesnej młodości wykazywał się dużą ambicją, pracowitością i dążeniem do sukcesu. W latach 50-tych można go było odnieść przede wszystkim w aparacie partyjnym, dlatego Bogdan Walewski w szkole średniej stał się aktywistą Związku Młodzieży Polskiej.

Dzięki swojemu zapałowi zasłużył na wyróżnienie, jakim były wówczas studia w moskiewskim Instytucie Stosunków Międzynarodowych - kuźni sowieckich dyplomatów i przyszłych... szpiegów. Nic dziwnego, że utalentowany 21-latek został zwerbowany przez KGB. Przeszedł kompleksowe szkolenie, a w 1958 r. wyjechał do Wietnamu, gdzie objął stanowisko tłumacza w międzynarodowej komisji nadzoru i kontroli.

To była instytucja, która dawała ogromne możliwości nawiązania kontaktów z dyplomatami z różnych krajów. Walewski przez dwa lata prowadził intensywne życie towarzyskie, a w końcu otrzymał z Moskwy pierwsze poważne zadanie szpiegowskie - miał dać się zwerbować Amerykanom. Polak zaprzyjaźnił się z pewnym kanadyjskim pułkownikiem, który zorganizował Walewskiemu spotkanie w Sajgonie z etatowym pracownikiem CIA. Otrzymał propozycję współpracy i bez wahania podpisał zobowiązanie do przesyłania informacji amerykańskiemu wywiadowi. Dostał pseudonim Bob Walters.

Na początku 1961 r. Walewski wrócił do Polski, jednak początkowo nie zdecydował się na nawiązanie kontaktu z CIA, a sprzęt dostarczony przez Amerykanów umieścił na strychu w domu matki. Rozpoczął pracę w jednym z departamentów Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Niedługo później otrzymał propozycję stypendium na Uniwersytecie Columbia. Oczywiście nieprzypadkowo - przed wyjazdem do Walewskiego zgłosili się pracownicy polskiego wywiadu, a dyplomata zgodził się przekazywać informacje o badaniach prowadzonych na słynnej uczelni. Otrzymał operacyjny pseudonim "Zenon".

Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych z Walewskim szybko skontaktował się także oficer prowadzący z CIA. Kolejne miesiące okazały się dla niego bardzo pracowite. Nie mógł nadążyć z realizacją kolejnych zleceń. Przygotowywał raporty dla rezydenta polskiego wywiadu przy ambasadzie, a także dla KGB i CIA. Często dotyczyły one tych samych zagadnień, na przykład działalności asystenta prof. Zbigniewa Brzezińskiego. Walewski starał się jak mógł, ale jego mocodawcy z różnych stron świata nie byli zadowoleni - raporty przychodziły zbyt późno i były mało konkretne.

W 1963 r. szpieg wrócił do Polski i objął stanowisko starszego radcy w MSZ. Otrzymał dostęp do wielu tajnych dokumentów, a także służył jako tłumacz w czasie wizyty prominentnych gości z zagranicy. Relacje przekazywał CIA, za pośrednictwem punktów kontaktowych zlokalizowanych w różnych zakątkach Warszawy. Rok później znów wyjechał do USA, gdzie pracował w przedstawicielstwie PRL przy ONZ w Nowym Jorku. Z tej okazji otrzymał nowy pseudonim od przełożonych z SB - Janczar. Polskiemu wywiadowi i KGB przekazywał raporty m.in. o systemie szkolenia amerykańskich służb zagranicznych. Za każdy z nich otrzymywał 40 dolarów. Znacznie hojniejsi byli jednak Amerykanie, płacący 200 dolarów np. za charakterystyki dyplomatów z bloku sowieckiego. Niekiedy CIA zlecało Walewskiemu zadania specjalne: pobranie próbki czcionek maszyn do pisania w polskim przedstawicielstwie czy wyniesienie szklanki z odciskami palców pewnego dygnitarza. Długotrwała działalność szpiegowska, w dodatku prowadzona na kilku frontach, wyniszczała
psychikę Walewskiego, który zaczął nadużywać alkoholu. W końcu poprosił o zgodę na powrót do Polski.

Mercedes w prezencie

Przed wyjazdem do kraju Walewski spotkał się z agentami CIA i przeszedł rutynowe badanie na wykrywaczu kłamstw. Wyszło wówczas na jaw, że jako "Janczar" współpracuje z polskim wywiadem. Mimo to Amerykanie nie wyciągnęli żadnych konsekwencji. Otrzymał nawet premię - 4 tys. dolarów i nowego mercedesa. Miał też informować CIA o zadaniach otrzymywanych przez SB. W latach 1974-77 Walewski był wicedyrektorem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. W tym czasie przynajmniej 2-3 razy w roku wyjeżdżał do Wiednia na przegląd techniczny mercedesa, co oczywiście było tylko przykrywką do spotkań z oficerem prowadzącym z CIA. Wiosną 1977 r. został mianowany I sekretarzem ambasady polskiej w Moskwie. Przez jego ręce przechodziły setki cennych dokumentów, które niedługo później trafiały do Amerykanów. Jednak z czasem meldunki Walewskiego były coraz bardziej ogólnikowe, a on sam zaczął unikać kontaktów z CIA. Informacje o "wtyczce" wśród dyplomatów trafiły też do polskiego kontrwywiadu. Walewski szybko znalazł się na
liście podejrzanych.

Wiosną 1980 r. Walewski wrócił do Polski, by objąć prestiżowe stanowisko naczelnika w departamencie konsularnym MSZ. Była to pułapka zastawiona przez kontrwywiad, który chciał awansem uśpić czujność szpiega, a dostęp do tajnych dokumentów miał sprowokować go do działania. Podstęp się udał. W 1981 r. Walewski, który borykał się z poważnymi problemami finansowymi, postanowił trochę dorobić i sfotografować dla Amerykanów cenne biuletyny MSZ. Został złapany na gorącym uczynku. - Przyznał się do szpiegostwa na pierwszym przesłuchaniu, brakowało okoliczności łagodzących... Trzeba się było skupić na tym, aby nie został skazany na karę śmierci i tego właśnie dotyczyła moja mowa obrończa, trwająca... dwie godziny. Ostatecznie jednak został skazany na 25 lat. Pamiętam jego strach i tę ulgę po ogłoszeniu wyroku - wspominał w rozmowie z "Rzeczpospolitą" Maciej Dubois, obrońca Walewskiego. Wyrok zapadł w 1982 r., a już trzy lata później szpieg został wymieniony na Zacharskiego. Dalsze losy Bogdana Walewskiego nie są
znane, najprawdopodobniej osiadł w USA pod zmienionym nazwiskiem.

Rafał Natorski /PFi, facet.wp.pl