Czym grozi konflikt serologiczny

Przez wieki tysiące noworodków umierało zaraz po urodzeniu, ale ówcześni medycy nie potrafili znaleźć przyczyn ich śmierci. Dopiero w 1925 roku udało się to wybitnemu polskiemu naukowcowi Ludwikowi Hirszfeldowi, który kilkanaście lat wcześniej zyskał sławę, gdy wspólnie z innym uczonym, Emilem von Dungernem, odkrył prawa dziedziczenia grupy krwi i wprowadził obowiązujące do dziś ich oznaczenie: 0, A, B i AB. Badania prowadził na psach. "Stwierdziliśmy, że istnieją u nich określone rasy serologiczne, że cechy się dziedziczą, że nie mogą się pojawić u potomstwa, jeśli ich nie było u rodziców, chociaż mogą zniknąć" - pisał jego Hirszfeld, a jego przełomowe odkrycie miała wkrótce docenić wielu mężczyzn, ponieważ pozwalało wykluczyć przypisywane im niesłusznie ojcostwo. Entuzjazm świata nauki był jednak mniejszy, gdy naukowiec zwrócił uwagę na prawdopodobny związek choroby noworodka z wytwarzaniem przeciwciał przez matkę. Dopiero na początku lat 40. Hirszfeldowi przyznano rację, a stało się to po odkryciu układu
antygenowego Rh i antygenu RhD. W 1950 r. polski uczony był nawet nominowany do Nagrody Nobla za wyjaśnienie zjawiska konfliktu serologicznego, z czego medycyna korzysta do dnia dzisiejszego. Przeciwciała kontra antygen

Kiedy dochodzi do konfliktu serologicznego? Jak wiadomo każdy ma określną grupę krwi, jednak nie jest to jedyny czynnik różniący ludzi. Większość z nas (około 85 proc.) wyposażona jest jeszcze w antygen, zwany czynnikiem Rh. Wówczas krew oznacza się jako Rh+. Pozostała grupa jest pozbawiona tego antygenu, a jej krew ukrywa się pod symbolem Rh-. Jeśli oboje rodziców należy do wspomnianej większości, problem nie istnieje. Komplikacje pojawiają się, gdy jeden z nich, zwłaszcza matka, ma krew Rh-. Dziecko może wówczas odziedziczyć po ojcu (dzieje się tak w ok. 60 proc. przypadkach) antygen, który spowoduje, że zaniepokojony nim układ odpornościowy organizmu kobiety zacznie się bronić i wytwarzać przeciwciała. Mogą one niszczyć krwinki płodu, prowadząc w ten sposób do rozwoju różnego stopnia niedokrwistości, a w konsekwencji nawet śmierci. Warunkiem powstania przeciwciał jest kontakt między krwią matki i dziecka, do którego dochodzi najczęściej podczas porodu, zwłaszcza podczas zabiegu cesarskiego cięcia. Dlatego
konflikt serologiczny rzadko bywa zagrożeniem dla pierwszej ciąży. Jednak przeciwciała pozostają w kobiecym organizmie i mogą stać się poważnym problemem dla kolejnych potomków.

Warto pamiętać, że - wbrew powszechnej opinii - konflikt serologiczny dotyczy nie tylko kobiet z grupą Rh-, może bowiem zaistnieć także w innych komórkach krwi. Dlatego tak ważne jest dopingowanie partnerki do badań diagnostycznych, w których wykorzystuje się obecnie najnowsze osiągnięcia fizyki, biologii medycznej i molekularnej, np. metody oparte na analizie DNA, stosowane się do ustalenia, czy dziecko faktycznie posiada gen kodujący antygen, przeciw któremu skierowane są przeciwciała matki. Na szczęście w dzisiejszych czasach rodzice z konfliktem serologicznym nie muszą rezygnować z dzieci. W czasie ciąży podawane są specjalne leki, a zagrożenie powikłaniami znacząco minimalizują zastrzyki z tzw. immunoglobuliny anty-D, zazwyczaj aplikowane kobiecie tuż po pierwszym porodzie. Substancja wychwytuje i wiąże fragmenty białka RhD, które przedostały się do krwiobiegu matki. Dzięki temu jej organizm nie jest pobudzany przez płodowy antygen do tworzenia przeciwciał, co zapobiega niekorzystnym powikłaniom w
kolejnych ciążach. Sytuacja jest trudniejsza, gdy do kontaktu krwi matki i dziecka doszło wcześniej i przeciwciała są już obecne w organizmie kobiety. Wtedy następna ciąża musi być otoczona ścisłą kontrolą lekarza.

Rafał Natorski