Do ostatniej kropli… potu

* Pocenie się jest zjawiskiem, którego doświadczamy na co dzień. To reakcja normalna i pożądana w chwili przegrzania, wytężonego wysiłku czy stresu. Niestety, jest to proces nieprzyjemny, a przy jego nasileniu może być niezwykle uciążliwy i kłopotliwy.*

Dlaczego się pocimy?

Wydzielanie potu przez skórę jest normalnym procesem, niezbędnym do zachowania prawidłowej temperatury wewnętrznej organizmu. Gdy organizm jest przegrzany, wtedy pocenie się umożliwia mu skuteczniejsze schładzanie. Ma to miejsce, na przykład, podczas wysiłku fizycznego, bowiem praca mięśni wytwarza ciepło, którego trzeba się „pozbyć”, aby utrzymać stałą i właściwą temperaturę ciała.

Gruczoły potowe, poza tym, że wydzielają pot i uczestniczą w procesach termoregulacyjnych, biorą także udział w wydzielaniu niektórych składników: jonów sodu, potasu, chlorków wapnia, magnezu, mocznika, aminokwasów, witamin, tłuszczów, a także leków. Ponadto pot wspólnie z wydzieliną gruczołów łojowych tworzy na powierzchni skóry naturalną ochronną powłokę (tzw. płaszcz hydrolipidowy) chroniącą skórę przed inwazją bakterii, grzybów i wirusów oraz przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych.

Czym jest pot?

Pot to bezzapachowy płyn wydzielany przez gruczoły potowe, których na ciele ludzkim jest ok. 2–3 miliony. Dzielą się one na ekrynowe i apokrynowe. Gruczoły ekrynowe są rozmieszczone na całej powierzchni skóry, w większym natężeniu na dłoniach i podeszwach stóp. Z kolei gruczoły apokrynowe występują tylko w miejscach owłosionych, pod pachami i w okolicach pachwin. To właśnie gruczoły apokrynowe przez to, że wydzielają białka i substancje tłuszczowe (które są szybko rozkładane przez bakterie), sprawiają że powstaje nieprzyjemny zapach.

Pot zawiera ok. 98 – 99% wody. Jego skład różni się nieco w każdym indywidualnym wypadku, bowiem wpływają na niego czynniki hormonalne, schorzenia, spożywane pokarmy, przyjmowane lekarstwa oraz warunki klimatyczne. Człowiek wydziela średnio 700-900 ml potu na dobę. Jeśli jednak gruczoły potowe zaczynają produkować ponadprzeciętną ilość potu, wówczas mamy do czynienia z nadpotliwością.

Nadpotliwość

Nadpotliwość to nadmierne wydzielanie potu, o wiele większe niż potrzeba fizjologicznego obniżania temperatury organizmu. Rozróżnia się trzy rodzaje nadpotliwości: uogólniona (obejmuje skórę całego ciała), miejscowa (najczęściej dotycząca dłoni, stóp, twarzy oraz okolic pach) i tzw. smakowa, występująca bezpośrednio po zjedzeniu gorącej lub pikantnej potrawy (dotyczy nosa, czoła i warg).

Nadpotliwość jest często tylko objawem fizjologicznym, zależnym od sytuacji, w jakiej znalazł się organizm. Jednak może też być symptomem wielu poważnych schorzeń, np. obfite poty, a do tego bladość skóry, drżenie, szybkie bicie serca i uczucie zmęczenia jest objawem przejściowej hipoglikemii (niskiego poziomu cukru we krwi); z kolei nadmierna potliwość i towarzyszący temu zwiększony apetyt, słabość, drżenie i wytrzeszcz oczu jest oznaką nadczynności tarczycy. Ponadto wzmożona potliwość może być objawem choroby nerek, ­uszkodzenia układu nerwowego, nowotworów złośliwych, zaburzeń hormonalnych, a także niewłaściwej diety i używania nieodpowiednich kosmetyków.

Nadmierne wydzielanie potu w wypadku braku odpowiedniej higieny może skutkować schorzeniami skóry, a najczęściej spotykane to:

- potówki pospolite – charakteryzują się występowaniem pęcherzyków, które powstają na skutek wzmożonego pocenia i utrudnionego wydalania potu. - potówki czerwone – to czerwone grudki, często z pęcherzykiem na szczycie, otoczone zapalną obwódką. Przyczyną ich powstania jest wysoka temperatura otoczenia i duża wilgotność. Wykazują tendencje do skupiania się, występują symetrycznie, głównie na tułowiu, karku, pod kolanami, w zgięciach łokci, pod pachami i w pachwinach. Towarzyszy im świąd, uczucie mrowienia i pieczenia. - potówki zwykłe – to drobne, ale liczne pęcherzyki rozsiane na tułowiu, wywołane wysoką gorączką. Nie powodują żadnych dolegliwości i ustępują samoistnie po kilku dniach, z lekkim złuszczaniem naskórka. - ropnie pach – to zakażenie gruczołów potowych, którego objawami są bolesne i ropne guzy, najczęściej pod pachami, ulegające pęknięciu. W leczeniu tego schorzenia stosuje się antybiotyki i bakteryjne szczepionki. Zaniedbanie może doprowadzić do konieczności zastosowania zabiegu chirurgicznego.
- grzybica stóp – jej pierwsze objawy występują zazwyczaj kilka dni po zakażeniu. Zwykle na początku pojawia się zaczerwienienie, pieczenie, swędzenie skóry stóp oraz pękanie i łuszczenie skóry między palcami.

Przyczyny nadpotliwości

Niestety, tak naprawdę nie wiadomo, dlaczego jedni pocą się bardziej od innych. Nie udaje się wskazać przyczyny. Z reguły wiele osób z nadpotliwością ma w rodzinie kogoś z tą samą dolegliwością. Dlatego też przypuszcza się, że nadpotliwość ma podłoże dziedziczne.

Jak walczyć z nadpotliwością?

Przede wszystkim konieczne jest bezwzględne zachowanie właściwej higieny i przestrzeganie kilku zasad w codziennym życiu, tj.: - unikać nadmiernego stresu i napięcia, - nosić przewiewne, lekkie ubrania z naturalnych włókien (len, bawełna), przepuszczających powietrze, - unikać materiałów syntetycznych, takich jak np. nylon, które zatrzymują ciepło i wilgoć, - unikać potraw i napojów, które wyzwalają pocenie się, tj.: ostrych przypraw, kawy, mocnej herbaty, alkoholu i papierosów, - używać antyperspirantów (zawierających w sobie substancje aktywne tj.: sole glinu czy chlorek aluminium), które czasowo zamykają ujścia gruczołów potowych, tym samym zmniejszając potliwość, - stosować dezodoranty – dzięki środkom bakteriostatycznym, które zawierają, nałożone na czystą i suchą skórę hamują rozwój bakterii, likwidując przykrą woń, - brać często prysznic lub kąpać się, zwłaszcza po wysiłku, - używać antyseptycznych lub przeciwbakteryjnych mydeł i żeli do kąpieli, - unikać nadmiernego pocenia się w pomieszczeniach,
chłodząc się za pomocą klimatyzacji lub wentylatora, - nie pozostawiać potu przez dłuższy czas na skórze, jeśli nie można wziąć prysznica lub kąpieli, trzeba wytrzeć się do sucha, - w celu osuszania skóry można używać talku, zwłaszcza w fałdach skórnych, - trzeba likwidować włoski pod pachami, na których zbiera się pot, - należy codziennie zmieniać ubrania, zwłaszcza bieliznę, - nosić wyłącznie bawełniane skarpetki i jeśli to konieczne, zmieniać je częściej niż raz dziennie. Na skład potu, a więc i późniejszy jego zapach, ma wpływ dieta. Nieprzyjemną woń potu może zaostrzać spożywanie takich pokarmów, jak np. tłuste mięsa, ­czosnek, cebula, alkohol, słodycze, mocna kawa i herbata. Dlatego przy takim problemie wskazana jest zdrowa dieta obfitująca w warzywa oraz picie odpowiednich ilości wody (minimum 2 litry dziennie). To sprawia, że skład i późniejszy zapach potu normalizują się.

Zioła zwalczają pot

Na nadmierną potliwość pomagają także zioła, tj.: kora dębu (ogranicza wydzielanie potu, działa na skórę antyseptycznie, odświeżająco i kojąco), kora brzozy (powstrzymuje nadmierną aktywność gruczołów potowych), ziele hyzopu (za pośrednictwem ośrodkowego układu nerwowego hamuje czynność gruczołów potowych), szałwia (zmniejsza potliwość i działa na skórę przeciwzapalnie), pokrzyk i sporysz (wchodzą w skład tabletek „Bellergot” – hamują wydzielanie gruczołów potowych), rumianek, pokrzywa.

Jeśli jednak to wszystko nie pomaga przy nadmiernej potliwości, wówczas warto zastanowić się nad innymi formami walki z potem. Metody takie likwidują nadmierne wydzielanie potu poprzez zablokowanie lub zniszczenie części gruczołów potowych. Można to osiągnąć poprzez zabiegi chirurgiczne, jonoforezę i botoks.

Zabiegi chirurgiczne. Polegają na usunięciu tkanki wraz ze znajdującymi się w niej gruczołami potowymi, ale wiąże się to z powstaniem blizn mogących skutkować ograniczeniem zakresu ruchu ramion, a także może prowadzić do zniesienia czucia i parestezji (mrowienia, drętwienia).

Innym zabiegiem inwazyjnym jest sympatektomia, podczas której przecina się nerwy lub zakłada na nie klipsy z tytanu, co powoduje całkowite zniesienie czynności wydzielniczej gruczołów potowych na danym obszarze skóry, na przykład na rękach lub stopach. Jednak zabieg ten może powodować kompensacyjne pocenie w innych okolicach ciała. Stosuje się też liposukcję w okolicy pach, czyli tzw. łyżeczkowanie tkanki podskórnej. Podczas zabiegu, za pomocą cienkich rurek (kaniul) odsysa się tkankę tłuszczową. Skóra pozbawiona podłoża tłuszczowego zostaje przyszyta specjalnym szwem. Jeśli w czasie liposukcji pozostały nieusunięte gruczoły potowe, to powstanie blizny pozbawi je możliwości wydzielania potu. Wprawdzie metody te dają trwały efekt, ale są obarczone skutkami ubocznymi, dlatego powinno się je wykonywać w ostateczności.

Jonoforeza. Polega na stopniowym uszkadzaniu kanałów jonowych w gruczołach potowych pod wpływem działania prądu o stałym natężeniu. Do tkanek skóry wprowadza się ładunek elektryczny, który w skórze powoduje zmiany chemiczne. Lek jest wprowadzany proporcjonalnie do napięcia prądu i czasu jego przepływu. Zabieg ten jest bezpieczny dla organizmu człowieka. Z reguły stosuje się go przy nadpotliwości stóp i dłoni. Zabieg jonoforezy można również wykonywać w domu specjalnym aparatem, który składa się z kuwet wypełnionych wodą, gdzie zanurza się ręce, stopy bądź dłonie. Podczas zabiegu odczuwa się mrowienie, a jego działanie polega na ograniczeniu wydzielania gruczołów potowych bez konieczności ich uszkadzania. Czas trwania zabiegu wynosi ok. 10–15 minut i należy go przeprowadzić co najmniej 10 razy, by uzyskać efekt. Główne przeciwwskazania to m.in.: problemy sercowe, angina, padaczka, poparzenia słoneczne, skaleczenia z otwartą raną.

Ceny aparatów: na twarz 360 zł; na ręce, nogi, pachy 2030–2390 zł.

Botoks. To niechirurgiczny zabieg o wysokiej skuteczności, obciążony niewielkim ryzykiem powikłań. Toksyna botulinowa to lek (oczyszczony jad kiełbasiany), który przy użyciu bardzo cienkiej igły jest wstrzykiwany w skórę w niewielkich ilościach (0,1–0,2 ml) w 10–15 miejsc oddalonych od siebie o 1 centymetr. Niekiedy korzysta się z barwnika, który umożliwia zidentyfikowanie tych miejsc, w których wydzielanie potu jest największe i które powinny być nakłuwane. W wyniku zastosowania toksyny botulinowej zostają porażone w sposób odwracalny zakończenia nerwowe dochodzące do gruczołów potowych. Blokuje się w ten sposób wydzielanie potu w określonych miejscach ciała.

Sesja trwa około 30 minut. Rezultaty (ustąpienie nadpotliwości) są widoczne już po kilku dniach po zabiegu i utrzymują się zazwyczaj przez okres od 6 do 12 miesięcy, później jednak powstają nowe zakończenia nerwowe, zastępując te wcześniej zablokowane. Kolejny zabieg może być przeprowadzony po wygaśnięciu efektu poprzedniego. W wypadku nadpotliwości botulina jest bolesna, dlatego przed jej wykonaniem stosuje się miejscowe znieczulenie. Stosunkowo najmniejsze nasilenie bólu występuje w okolicach pach, natomiast najbardziej bolesne są zabiegi stóp i rąk. Po wstrzyknięciu preparatu przez kilka godzin również odczuwa się miejscową bolesność, pojawia się także zaczerwienienie.

Natomiast przy leczeniu dłoni i stóp może nastąpić niewielkie osłabienie siły mięśniowej, czyli niemożność wykonania silnego ucisku. Przeciwwskazaniami do wykonania zabiegu są m.in.: zaburzenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, miejscowe infekcje skóry, stosowanie leków antykoagulacyjnych (np. aspiryny), zaburzenia krzepnięcia krwi. Cena: dłonie lub stopy ok. 1500–2500 zł.

Tak naturalne zjawisko jak pocenie się, dla niektórych osób jest poważnym problemem natury kosmetycznej. Wilgotne ubranie w okolicach pach lub nieprzyjemny zapach działają deprymująco zarówno na osobę cierpiącą na tę dolegliwość, jak i na otoczenie. Warto więc mieć świadomość tego problemu oraz indywidualnie dobierać środki zapobiegawcze.

Magdalena Krajkowska