Wszystkie choroby Józefa Stalina

Przyszły wódz radzieckiego imperium od urodzenia miał kłopoty ze zdrowiem. Poza tym, że miał zrośnięte dwa palce u lewej nogi, mały Soso już w niemowlęctwie dwukrotnie złapał jakąś zakaźną chorobę.

Jego rodzice obawiali się, że podzieli los swoich dwóch starszych braci, którzy zmarli przed ukończenie pierwszego roku życia. W jego intencji wybrali się na pielgrzymkę do cerkwi w Gori. Ofiara z owcy i zamówiona msza być może pomogły. Iosif przeżył, choć pozostawał – wedle słów swej matki – słaby, delikatny i wątły.

Chwile prawdziwej grozy przyszły w 1884 roku, gdy niespełna sześcioletni Soso zapadł na ospę. Zaraza dotknęła też rodzinę jednego z przyjaciół Dżugaszwilich. Trójka jego dzieci zmarła w tym samym dniu. Ale nie mały Iosif. Do końca życia pozostały mu jednak „dzioby” na twarzy i rękach.

Na oficjalnych zdjęciach Stalina próżno szukać na jego twarzy choćby najmniejszego śladu przebytej w dzieciństwie ospy. Wszystkie zostały dokładnie wyretuszowane (źródło: domena publiczna).

Jeszcze niejeden raz przyszło Stalinowi stawać twarzą w twarz z kostuchą. Chorował również na malarię, a w wieku sześciu lub dziesięciu lat przeżył wypadek, który zakończył się atrofią mięśni lewej ręki i jej trwałą niesprawnością. Choć skarżył się, że utrudniało mu to taniec, powinien raczej być wdzięczny. Niesprawna ręka uchroniła go przed służbą wojskową i prawdopodobną śmiercią na polach bitew I wojny światowej.

To jednak nie koniec. W wieku dwunastu lat Soso wpadł pod pędzący powóz, który przejechał po jego nogach i poważnie zranił. Poszkodowany wrócił do zdrowia dopiero po kilku miesiącach w szpitalu. Nie minęło dużo czasu, a Iosif ponownie poważnie zachorował, tym razem na zapalenie płuc. Znów wymknął się śmierci – zapisał jeden z jego nauczycieli.

Już w 1898 roku przyszły dyktator prosił rektora swojego seminarium o zwolnienie z powodu choroby klatki piersiowej. Podobnie tłumaczył podanie o wypuszczenia z więzienia w 1902 roku. Skarżył się wówczas na bóle w piersi oraz nasilający się kaszel. Młody rewolucjonista miał objawy gruźlicy, ale z czasem problemy te minęły.

Stalin kilkakrotnie trafiał na syberyjskie zesłanie. Za pierwszym razem miejscowy felczer wyleczył mu ząb… arszenikiem. Ból ustał, ale przy okazji wypadło kilka innych zębów. Problemy z próchnicą miał do końca życia. W czasie kolejnego pobytu w „więzieniu bez krat” Iosif nabawił się tyfusu.

Ale trudniejsze chwile wiązały się z ostatnim wyrokiem, gdy trafił aż na koło podbiegunowe. Z trudem znosił surowy klimat, cierpiał na uporczywy kaszel i ciągle chorował. Jak podsumował Oleg Khlevniuk w najnowszej biografii wodza ZSRR:carski rząd był nieporównywalnie bardziej przyjazny dla skazanych niż stalinowska dyktatura. Gdyby młody Stalin musiał przetrwać taką samą liczbę aresztowań i zesłań (…) w utworzonym przez siebie Gułagu, najprawdopodobniej w ogóle by nie przeżył.

Jaki wpływ miały te wszystkie wypadki i choroby na psychikę Stalina? Wiadomo, że wstydził się niesprawnego ramienia, zrośniętych palców i śladów po ospie, które nakazywał pudrować i retuszować na fotografiach. Stwierdzona w 1917 roku niezdolność do służby wojskowej bardzo uderzyła w jego dumę. Wielkiego Terroru z pewnością to jednak nie wyjaśnia.

Po przejęciu władzy przez bolszewików stan zdrowia Stalina raczej się pogorszył niż poprawił. Choć mógł korzystać z obfitości jedzenia, kąpieli leczniczych, podmiejskiej daczy i wakacji na południu kraju, decydujące znaczenie miał niszczycielski dla organizmu styl życia. Dyktator nie lubił ruchu i aktywnego wypoczynku, a większość czasu spędzał w pozycji siedzącej na wyczerpującej pracy. Do tego dochodziły obżarstwo, palenie i ogromne ilości wypijanego alkoholu. Nic dziwnego zatem, że Stalin uskarżał się na powracające dolegliwości, takie jak zapalenie migdałków, kłopoty z układem trawiennym, reumatyzm, rwa kulszowa, artretyzm, bóle w mięśniach, regularne zachorowania na grypę i wiele innych.

Listy Dżugaszwilego wyraźnie wskazują na to, że stan jego zdrowia był często przyczyną złego humoru i złości. Na początku 1937 roku kolejna fala terroru zbiegła się z zapaleniem migdałków wodza. Nie sposób tu oczywiście wskazać na bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy, ale ból gardła i gorączka despoty mogły wpłynąć na los wielu ofiar.

Stalin ściśle nadzorował przebieg represji, zatwierdzając wyroki śmierci, odrzucając lub akceptując prośby o łaskę i wyznaczając dolne limity aresztowanych. Nietrudno wyobrazić sobie, że rozsierdzony bólem dyktator traktował niektórych „wrogów ludu” z jeszcze większą niż zwykle surowością.

W latach Wielkiego Terroru i II wojny światowej Stalin zaprzestał swych wakacyjnych wyjazdów na południe, a ciężka praca dodatkowo odbiła się na jego zdrowiu. Po 1945 roku za to coraz więcej czasu spędzał w swojej podmoskiewskiej daczy, a jego urlopy wydłużały się nawet do przeszło czterech miesięcy. Jednak nie na wiele się to zdało. W 1946 roku stwierdzono u niego nadciśnienie, miażdżycę, osłabienie mięśnia sercowego i wirusowe zapalenie wątroby. Mimo zaleceń lekarzy nie udawało mu się zmienić trybu życia, choć krótko przed śmiercią rzucił - po ponad pięćdziesięciu latach - palenie.

Ława skarżonych w czasie drugiego procesu moskiewskiego. Bolące gardło oraz gorączka mogły sprawić, że Stalin z jeszcze większą bezwzględnością potraktował swoje ofiary (źródło: domena publiczna)

W 1952 roku osobisty lekarz Stalina, prof. Władimir Winogradow, stwierdził tak zły stan zdrowia swojego pacjenta, że zalecił mu całkowite zaprzestanie wszelkiej aktywności. Rozwścieczyło to dyktatora, który nie zamierzał się rozstawać z pełnią władzy i miał nadzieję pożyć jeszcze wiele lat. Gdy zapoznał się z diagnozą medyka, ryknął ponoć – jak mówił Chruszczow – W kajdany go zakuć, w kajdany!

Paranoiczny wódz wywęszył kolejny spisek: kremlowskich lekarzy. Mieli być żydowskimi agentami amerykańskiego wywiadu lub działać na zlecenie służb Wielkiej Brytanii, ich celem było zaś rzekomo osłabienie władz cywilnych i wojskowych ZSRR. Błędne diagnozy i źle dobrane terapie miały stanowić zamach na życie i zdrowie generałów i partyjnych dygnitarzy. Za udział w spisku aresztowano dziewięciu uznanych lekarzy i poddano ich torturom, po których dwóch z nich zmarło. Rozpętano kampanię antysemicką, z pracy zwolniono wielu medyków, naukowców i pracowników laboratoriów pochodzenia żydowskiego. Aresztowania dotknęły też lekarzy niezwiązanych z pierwotnym oskarżeniem. Dopiero śmierć Stalina w wyniku udaru zakończyła tę absurdalną sprawę i antysemicką nagonkę, a ocalałych z tortur wypuszczono na wolność.

Sekcja zwłok wykazała duże uszkodzenia tętnic w mózgu wodza i liczne torbiele, szczególnie w płatach czołowych, będące skutkiem hipertonii i miażdżycy. Prawdopodobne jest, że właśnie one spowodowały zmiany charakteru Stalina, obserwowane w ostatnich latach jego życia przez członków rodziny i współpracowników. Nasilenie wrodzonego despotyzmu i okrucieństwa było odczuwane przez wszystkich.

Oleg Khlevniuk cytuje opinię Aleksandra Miasnikowa, jednego z lekarzy wezwanych do umierającego Stalina:

Uważam, że okrucieństwo i podejrzliwość Stalina, jego strach przed wrogami i utrata zdolności oceniania ludzi i wydarzeń, jego skrajny upór – wszystko to było, w pewnym stopniu, wynikiem miażdżycy tętnic w mózgu (a raczej, że miażdżyca pogłębiła te cechy).

Zasadniczo państwo było rządzone przez chorego człowieka. Stwardnienie naczyń krwionośnych w mózgu Stalina rozwijało się powoli, w ciągu wielu lat. Odkryto w nim również obszary rozmiękczone, które powstały znacznie wcześniej. Nawet najwierniejszy z wiernych, Wiaczesław Mołotow, przyznawał, że Stalin pod koniec życia nie do końca panował nad sobą. Kwestią otwartą pozostaje jednak to, w jakim stopniu choroby dyktatora wpłynęły na jego zbrodniczą politykę.

Tekst opublikowany we współpracy z serwisem Ciekawostkihistoryczne.pl Przeczytaj również artykuł: Stalin wcale nie umarł ze starości. Zamordował go najbliższy mu człowiek…

O autorze: Roman Sidorski - historyk, redaktor, współautor książki „Źródła nienawiści”. Nasz człowiek w Poznaniu i specjalista od tematów wschodnich: od Kozaków i Łukaszenki, po Józefa Stalina. Jego przodkowie zabili Henryka Pobożnego pod Legnicą.**

Bibliografia:
Jörg Baberowski, Stalin. Terror absolutny, Prószyński i S-ka, Warszawa 2014.
Oleg Khlevniuk, Stalin. Nowa biografia, Znak Horyzont, Kraków 2016.
Jakow Rapoport, Ostatnia zbrodnia Stalina. 1953: Spisek lekarzy kremlowskich, Erica, Warszawa 2011.
Simon Sebag Montefiore, Stalin. Młode lata despoty. Zanim powstał dwór Czerwonego Cara