Zabierając żonom imiona, podkreślali wyższość własnej kultury i tożsamości

Przykład szedł z samej góry, a więc z Cesarstwa Bizantyjskiego. Było ono osłabione i okrojone terytorialnie, ale wciąż dumnie stało na straży dziedzictwa Rzymu. Przede wszystkim zaś na straży poczucia własnej wyższości. Tutejsze elity były święcie przekonane o tym, że nawet najszlachetniejsze rody kontynentu nie umywają się do ich pozycji. Jeśli kobieta z obcej dynastii pragnęła zostać małżonką imperatora, wpierw musiała odrzucić całą swoją przeszłość, łącznie z imieniem.

Weźmy chociażby Małgorzatę, córkę króla Węgier Beli III, która w 1186 roku poślubiła cesarza Izaaka II Angelosa. Węgry przeżywały właśnie okres prosperity, a sama Małgorzata szczyciła się wyśmienitymi koligacjami. Wśród jej przodków byli niemieccy cesarze, władcy Rusi Kijowskiej, a nawet przedstawiciele dynastii panujących w przeszłości nad Konstantynopolem.

Cesarzowa Bizancjum musiała mieć bizantyjskie imię. I ściśle trzymano się tej zasady… (fot. Bjørn Christian Tørrissen; lic. CC BY-SA 3.0)

Na Bizantyjczykach ten dumny rodowód wcale jednak nie robił wrażenia. Małgorzata była zmuszona ukrywać swoją madziarską przeszłość i zmienić imię na miejscowe. Pula była dość wąska: w grę wchodziły właściwie tylko imiona wybitnych cesarzowych z przeszłości. Małgorzata stała się w efekcie Marią. I nie była jedyna.

Niemiecka mediewistka Gertrud Thoma ustaliła, że imiona straciło przynajmniej 12 kobiet, które weszły do rodziny cesarskiej do końca XII wieku. Jest to na pewno liczba zaniżona – podobnej asymilacji można się domyślać w przypadku kolejnych kilkudziesięciu postaci. Efekty widać gołym okiem w tablicach genealogicznych. Nieprzypadkowo na bizantyjskim tronie wciąż zasiadały Ireny, Anny, Heleny, Marie i Teofano. Nazywały się tak nawet kobiety, które były Słowiankami.

Swoje imię straciła prawdopodobnie także córka Bolesława Chrobrego, znana tylko jako niemiecka Regelinda (fot. Linsengericht; lic. CC BY-SA 3.0)

Proces niewiele miał wspólnego z różnicami religijnymi ani nawet z trudnościami w wymawianiu obcych słów. Imiona kazano zmieniać nawet… Bizantyjkom z nieco pośledniejszych rodzin. Być może pod wpływem Konstantynopola, a może niezależnie, zwyczaj przyjął się także na Zachodzie.

Niemiecki cesarz Henryk III przemianował swoją żonę z Gunhildy na Kunegundę. Podobnie postąpił jego syn, Henryk IV. Zaręczył się z Eupraksją, od chwili ślubu i koronacji nosiła ona jednak swojskie imię Adelajda. Imperatorzy Zachodu kierowali się podobnymi przesłankami, co ich odpowiednicy rządzący nad Bosforem. Zabierając żonom imiona podkreślali wyższość własnej kultury i tożsamości.

Nieprzypadkowo tradycja zmiany imion docierała wszędzie tam, gdzie rodziły się imperia lub chociaż – imperialne marzenia. Niejednokrotnie przekonywały się o tym przedstawicielki dynastii Piastów. Córka Mieszka II Gertruda na Rusi została przemianowana na Olisawę. Z kolei córka Mieszka I – słynna królowa Wikingów, znana w literaturze pod mianem Świętosławy-Sygrydy – prawdopodobnie została w Danii zmuszona do przyjęcia germańskiego imienia Gunhildy (przeczytaj więcej na ten temat TUTAJ).

W odniesieniu do Piastów na podobne zmiany pozwalali sobie nawet pośledni możnowładcy. Zupełnie jakby wstydzili się konszachtów z „barbarzyńcami” ze Wschodu. Margrabia dolnołużycki Dytryk zrobił z córki Bolesława Krzywoustego Ludgardę, mimo że na chrzcie dziewczyna otrzymała imię Dobroniega. Wiek wcześniej tak samo postąpił margrabia Miśni Herman. Historia w ogóle nie zapamiętała słowiańskiego imienia poślubionej przez niego córki Bolesława Chrobrego. Znamy ją tylko jako niemiecką Regelindę.

Co charakterystyczne, rytuał ten działał wyłącznie w jedną stronę. Piastowie nigdy nie zmieniali imion księżniczek i królewien przybywających nad Wisłę. Może mieli dla swoich żon zbyt wiele szacunku, może śluby z Niemkami czy Rusinkami uważali za dobry powód do dumy. A może po prostu – jak stwierdził pesymistycznie poznański mediewista Grzegorz Pac – byli aż nadto świadomi własnej prowincjonalności.

Tekst opublikowany we współpracy z serwisem Ciekawostkihistoryczne.pl Przeczytaj również artykuł: Zhańbiona, przepędzona, zapomniana. Kim była pierwsza żona Bolesława Chrobrego?

O autorze: Kamil Janicki - redaktor naczelny "Ciekawostek historycznych". Historyk, publicysta i pisarz. Autor książek wydanych w łącznym nakładzie prawie 150 000 egzemplarzy, w tym bestsellerowych “Pierwszych dam II Rzeczpospolitej”, “Upadłych dam II Rzeczpospolitej”, "Dam złotego wieku" i "Epoki hipokryzji". W listopadzie 2015 roku ukazała się jego najnowsza książka: "Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę".

Artykuł powstał w oparciu o literaturę i materiały zebrane przez autora podczas prac nad książką „Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę” (Kraków 2015). Inspirację do jego napisania stanowiła praca Grzegorza Paca „Kobiety w dynastii Piastów. Rola społeczna piastowskich żon i córek do połowy XII wieku. Studium porównawcze” (Toruń 2013).