Silna, atletyczna budowa ciała to pragnienie niejednego młodego mężczyzny. Jednak droga do tego nie jest prosta. Osiągnięcie wymarzonej sylwetki wymaga wielu lat treningów i przestrzegania rygorystycznych zaleceń dietetycznych. Chyba, że wybiera się drogę na skróty...
Pokusa wydaje się ogromna. Jeden konkretny „cykl” sterydowy jest w stanie uczynić z wątłego cherlaka faceta o silnej i groźnej posturze, wzbudzającego podziw i strach, będącego iluzorycznym synonimem zdrowia i witalności. Ale, niestety, bardzo często za parawanem silnie zbudowanych mięśni kryje się zrujnowane wnętrze organizmu i poważne problemy emocjonalne. Steroidy anaboliczno-androgenne wykazują niezwykle szerokie spektrum działania na organizm ludzki i przyczyniają się do wielu poważnych schorzeń. Opisano ponad 70 różnych działań ubocznych, jakie mogą te środki powodować w obrębie różnych narządów i tkanek.
Impotencja i bezpłodnosć
Według opinii wielu kobiet, mężczyźni o przesadnie umięśnionej sylwetce ciała są nie tylko mniej pociągający wizualnie, ale ponoć także kiepsko sprawdzają się w łóżku. Wielu z nich, mimo młodego wieku, cierpi na różne zaburzenia seksualne, utrudniające lub całkowicie uniemożliwiające odbycie stosunku seksualnego.
Leki sterydowe przyjmowane w nadmiarze mogą wykazywać niezwykle szerokie spektrum działania na życie seksualne i to nie tylko w kontekście zaburzeń potencji. W wyniku nadmiernego aplikowania testosteronu i jego pochodnych dochodzi m.in. do zablokowania podwzgórza i zmniejszenia wydzielania hormonów LH i FSH, które odgrywają kluczową rolę w procesie spermatogenezy. Bardzo często już po kilkunastu dniach stosowania niewielkich dawek sterydów obserwuje się wyraźny spadek objętości spermy.
Wznowienie produkcji spermy jest możliwe po odstawieniu androgenów, jednakże proces ten jest uzależniony od wielkości dawek oraz czasu ich stosowania. W wypadku osób zażywających sterydy, dawki te są przekraczane często ponad 100 razy, w efekcie czego w wielu wypadkach dochodzi do silnych dysfunkcji w obrębie układu płciowego i bardzo poważnych, a nawet nieodwracalnych zaburzeń płodności.
Testosteron, krążący w nadmiarze we krwi, może nie tylko w bezpośredni sposób oddziaływać na blokadę podwzgórza, ale także przyczyniać się do hamowania jego czynności innymi drogami. Organizm atakowany z zewnątrz dużymi dawkami androgenów stara się bronić na wiele różnych sposobów, m.in. nasila przemianę testosteronu do hormonów żeńskich – estrogenów, których nadmiar może prowadzić do zaniku nabłonka plemnikotwórczego. Zaburzenia czynności hormonalnej w układzie: podwzgórze-przysadka-gonady mogą także sprzyjać powstawaniu żylaków powrózka nasiennego – wady zastawek żylnych sterujących odprowadzaniem krwi z jąder.
W efekcie zmian patologicznych dochodzi do silnego przekrwienia i niedotlenienia obu gruczołów. Przy obecności żylaków powrózka nasiennego, szczególnie gdy towarzyszy temu zmniejszona objętość jąder, stwierdza się brak lub zmniejszenie liczby plemników w nasieniu, obniżoną ich ruchliwość i żywotność, a także większy odsetek plemników martwych oraz ich form patologicznych.
Ginekomastia posterydowa
Z tym problemem boryka się wiele osób nadużywajacych niebezpieczne leki sterydowe. Krążący we krwi nadmiar testosteronu może ulegać przekształceniu do hormonów żeńskich – estrogenów, powodujących między innymi odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy klatki piersiowej (lipomastia) i powstawanie charakterystycznych żeńskich sutków (ginekomastia), co w całości do złudzenia może przypominać kobiecy biust. Wysoki poziom estrogenów jest bowiem bodźcem do wydzielania prolaktyny (mieszanina polipeptydów wydzielana przez komórki gruczołowe przysadki), która wpływa na wzrost gruczołów mlecznych.
Prolaktyna wydzielana w nadmiarze hamuje także wydzielanie Gn-RH z podwzgórza, upośledzając tym samym czynność jąder. Mężczyźni z podwyższonym poziomem prolaktyny (pow. 200 ng/ml) bardzo często uskarżają się na zaburzenia libido i impotencję. Uważa się, że problem ginekomastii dotyka co trzecią osobę uwikłaną w doping. Nienaturalny rozrost gruczołów piersiowych będący wynikiem stosowania androgenów, może postępować wolno i stopniowo, nie wzbudzając większych podejrzeń. Jednak u wielu osób ginekomastia posterydowa może się rozwijać bardziej dynamicznie, przybierając niekiedy charakter jednostronny. Jest to wówczas defekt niezwykle widoczny, przysparzający także wielu problemów psychologicznych (brak akceptacji własnego wyglądu, depresje, zachowania nerwicowe, unikanie kontaktów intymnych itp.).
ZOBACZ FO CZEGO DOPROWADZAJĄ STERYDY >>
W wypadku znacznego przerostu gruczołu piersiowego nie ma właściwie żadnych nadziei na powrót do normalności, nawet jeżeli nigdy nie sięgnie się już po sterydy. Jedyną skuteczną metodą na pozbycie się rażącego defektu jest wykonanie dość kosztownej operacji, tzw. mammoplastyki. Polega ona na wykonaniu kosmetycznej redukcji tkanki piersiowej z zachowaniem otoczki sutka. Niestety, zabieg ten rzadko przynosi zadowalające rezultaty i przeważnie zawsze pozostawia po sobie cień kalectwa.
Problemy z prostatą
Problemy z gruczołem krokowym zdarzają się niezwykle często wśród młodych mężczyzn nadużywających środki dopingujące. W warunkach podwyższonego poziomu testosteronu we krwi w organizmie powstaje nadmiar hormonu DHT, który bardzo silnie pobudza podział komórek gruczołu krokowego, przyczyniając się do przerostu tego narządu, oraz powstania wielu ognisk nowotworowych, nad którymi organizm może utracić kontrolę. Rak gruczołu krokowego to jeden z najczęściej podawanych objawów ubocznych stosowania sterydów.
Nadużywanie sterydów może także przyczyniać się do schorzeń prostaty na drodze naczyniowej. Hormony męskie wpływają na zwiększenie w osoczu krwi endoteliny – czynnika zwężającego naczynia, w efekcie czego gruczoł krokowy może się znajdować przez dłuższy czas w fazie przekrwienia, co sprzyja rozwojowi zakażeń. Gdy do szkodliwego wspomagania dodamy jeszcze kulturystyczny sposób odżywiania się, a więc podwyższoną podaż białka, aminokwasów, różnych aktywatorów metabolicznych, jak karnityna, kreatyna, glutamina, HMB i inne, to jest dalece prawdopodobne, że niekorzystne zmiany w obrębie gruczołu krokowego oraz układu moczowego mogą jeszcze wyraźniej przybrać na sile. Wiele objawów związanych z chorobą gruczołu krokowego wcale nie musi się ujawnić w chwili stosowania dopingu, lecz mogą dać znać o sobie dopiero za kilka lub kilkanaście lat.
Trądzik kulturystyczny
To bez wątpienia niekwestionowany lider na liście najpopularniejszych schorzeń posterydowych. W wypadku nadwrażliwości skóry na androgeny, co zdarza się praktycznie u każdego nastolatka oraz wielu osób po 20. roku życia, leki sterydowe mogą wywołać w obrębie gruczołów łojowych prawdziwy wstrząs i doprowadzić do rozwoju niezwykle ciężkiego w objawach i leczeniu tzw. trądziku toksycznego. Przy nadmiernym wzroście testosteronu we krwi, w organizmie nasila się proces produkcji DHT, który w sposób niezwykle agresywny pobudza skórne gruczoły do produkcji łoju. Silnie pobudzone gruczoły łojowe wytwarzają tak ogromną ilość tłustej emulsji, że przewody odprowadzające nie nadążają z jej transportem na powierzchnie skóry. W efekcie, łój zaczyna wypychać gruczoły oraz zalegać w cienkich kanalikach wyprowadzających. Wywołuje to silny stan zapalny skóry, sprzyjający rozwojowi bakterii, drożdży i roztoczy.
Najczęstszym miejscem występowania ognisk trądzikowych jest twarz, chociaż uciążliwe objawy mogą pojawiać się również na karku, klatce piersiowej, górnej części pleców i ramion. Przyjmowanie leków sterydowych, szczególnie u osób podatnych na zmiany skórne, może zakończyć się bardzo ciężką i uciążliwą postacią trądziku, którego leczenie może trwać nawet kilkanaście lat.
Choroby wątroby
Mechanizm wpływu sterydów na funkcjonowanie komórek wątroby jest niezwykle złożony i właściwie nie do końca poznany. Wiadomo jednak, że nadmiar krążących we krwi hormonów, szczególnie testosteronu i jego pochodnych, powoduje ich silne uszkodzenie. Szczególnemu zniszczeniu ulega tzw. siateczka gładka. Jest ona zbudowana z układu specjalnych kanalików, pęcherzyków i błon, gdzie odbywa się większość skomplikowanych reakcji chemicznych.
Pod wpływem podwyższonego poziomu hormonów steroidowych struktura ta ulega przerostowi i staje się częściowo niesprawna. Wtedy też upośledzeniu ulega cały mechanizm odpowiedzialny za wydzielanie żółci. Gęsta, oleista ciecz, nie mogąc odpłynąć ze zrazików wątrobowych, gromadzi się w delikatnych przewodzikach żółciowych i tworzy w nich twarde skrzepy. Ten rodzaj uszkodzeń jest określany jako cholestaza śródwątrobowa lub czynnościowa. W efekcie uszkodzeń kanalików odprowadzających żółć może dojść do rozwoju tzw. żółtaczki cholestatycznej, bardzo często spotykanej np. po przedawkowaniu Metanabolu.
Jedynym, choć nie zawsze występującym objawem zewnętrznym jest podrażnienie i świąd skóry wywołany odkładaniem się w skórze barwników żółciowych. Jednocześnie charakterystycznym zmianom zewnętrznym może towarzyszyć zmęczenie, ospałość, zmniejszona wydolność fizyczna oraz nasilone stany depresyjne. Na uszkodzenia komórek wątrobowych może wskazywać również zżółcenie gałek ocznych, objawy grypopodobne, odbarwienie stolca oraz ciemnopiwne zabarwienie moczu.
Nieleczony proces uszkodzeń komórek wątrobowych może się przerodzić w tzw. przewlekłe zapalenie wątroby, a następnie – czynne zapalenie wątroby, co objawia się nasilonymi zmianami martwiczo-zapalnymi oraz bardziej dokuczającymi bólami. W fazie zaawansowanych zmian martwiczych dochodzi do silnego zwyrodnienia hepatocytów. W miąższu wątroby w niezwykle szybkim tempie rozrasta się tkanka łączna, która – niczym skalpel – tnie wątrobę na niezliczoną ilość guzków. We wstępnych okresach marskości, gdy wydolność narządu jest jeszcze w miarę zachowana, dolegliwości bólowe mogą być niewielkie. Są to zwykle wzdęcia brzucha, gniecenie i pobolewanie w nadbrzuszu, nasilające się zwłaszcza po pokarmach tłustych lub po wypiciu alkoholu. Często występują nudności, puste odbijania, brak łaknienia i uczucie osłabienia.
Również i w tej fazie choroby wiele osób lekceważy objawy i udaje się do lekarza zbyt późno, gdy występują już daleko posunięte zmiany martwicze, takie jak żółtaczka, skaza krwotoczna, wodobrzusze, obrzęki, krwawienia z żylaków przełyku. U mężczyzn obserwuje się także zanik jąder, zmniejszenie libido i potencji oraz zmniejszony poziom testosteronu we krwi. Ponadto często stwierdza się jedno lub obustronną ginekomastię, gdyż u osób z marskością wątroby tkanka gruczołowa staje się niezwykle wrażliwa na obecność estrogenów.
Wściekłość sterydowa
Niewątpliwie większość osób nadużywających sterydy odznacza się silną wrogością, impulsywnością, drażliwością, zachwianiem emocjonalnym, a także obserwuje się u nich skłonność psychiki do zaburzeń patologicznych. Nic więc dziwnego, że potęgująca się fala niedozwolonego dopingu budzi mnóstwo niepokoju społecznego i staje się coraz częstszym obiektem dyskusji w mediach.
W ciągu ostatnich lat w naszym kraju doszło do kilku brutalnych morderstw, których sprawcami byli bardzo młodzi ludzie. W wielu wypadkach wykazano, że ich poczytalność w dużej mierze była ograniczona nadużywaniem leków sterydowych. Leki sterydowe do pewnego momentu zwiększają poczucie pewności siebie, na dłuższą metę działają depresyjne, burzą prawidłowy stan emocjonalny i zniekształcają rzeczywistość. Po pewnym czasie człowiek czuje się jeszcze bardziej zagubiony, prześladują go uciekające myśli, ma poczucie winy, nie widzi perspektyw na przyszłość. Nic więc dziwnego, że coraz więcej osób nadużywających sterydy próbuje topić swe problemy w narkotykach czy alkoholu.
Z punktu widzenia agresji, łączenie leków sterydowych z alkoholem może prowadzić do niezwykle burzliwych reakcji w obrębie centralnego układu nerwowego. Alkohol bardzo silnie zaburza proces przetwarzania informacji, prowadzi do niewłaściwej oceny otoczenia i wyzwala nadmierną reakcję na postrzegane zagrożenie. Jednocześnie zawęża proces uwagi, co może być przyczyną niewłaściwej oceny ryzyka. Można więc powiedzieć, że leki sterydowe odpowiadają za wyzwalanie agresji, natomiast alkohol znosi hamulce i rozluźnia kontrolę, pod jego wpływem ujawniają się pierwotne instynkty i pragnienia, jakie na co dzień są skrywane pod maską norm i konwenansów. Osoby będące pod silną presją środowiska, borykające się z poczuciem własnej wartości, doznające frustracji, spotykające się z prowokacją, są w stanie, pod wpływem alkoholu i sterydów, pozbyć się wszelkich oporów, złamać normy społeczne i dopuścić się najbardziej brutalnych aktów przemocy.
Dariusz Szukała
Agencja Promocji Zdrowia www.apz.pl