Adam Czerniaków – wolał się zabić niż wydać dzieci niemieckim oprawcom

Po napisaniu tych słów zażył cyjanek potasu. Adam Czerniaków, prezes Rady Żydowskiej (Judenratu) w warszawskim getcie, popełnił samobójstwo. Był 23 lipca 1942 roku.

Urodził się 30 listopada 1880 w dobrze sytuowanej warszawskiej rodzinie żydowskiej. Najbliżsi zadbali o jego wykształcenie. Po ukończeniu szkoły podstawowej i średniej, rozpoczął studia na Politechnice w Warszawie, a potem na Wydziale Przemysłowym Politechniki w Dreźnie. Uzyskał dyplom inżyniera chemii.
Studia łączył z działalnością niepodległościową, za co, w 1909 roku, trafił do carskiego więzienia.
W odrodzonej II Rzeczypospolitej był między innymi długoletnim (1927-1934) warszawskim radnym. Politycznie związany był z obozem marszałka Józefa Piłsudskiego.

Zasłużył się w trakcie obrony stolicy w 1939 roku. 23 września prezydent Stefan Starzyński powołał go na stanowisko przewodniczącego Żydowskiej Gminy Wyznaniowej. Tego samego dnia Czerniaków zapisał w prowadzonym od początku wojny dzienniku: „Jest to historyczna rola w oblężonym mieście. Postaram się jej podołać.”

Nie podołał, ale ten wychowany w dość w sumie liberalnej atmosferze Europy przełomu XIX i XX wieku człowiek nie zdawał sobie do końca sprawy z ludobójczego charakteru III Rzeszy. Wchodzących, po kapitulacji 28 września 1939 roku, do Warszawy Niemców uważał Czerniaków za najeźdźców, ale przykładał do nich standardy z czasów I wojny światowej.
Bardzo szybko przekonał się, że był w błędzie. Niemcy wyznaczyli go na przewodniczącego warszawskiego Judenratu, licząc, że będzie posłusznym wykonawcą ich rozkazów, mających tylko jeden cel – unicestwienie Żydów.
Adam Czerniaków sam jeden stanął naprzeciw wielu tysiącom urzędników aparatu zbrodni. Próbował ratować powierzoną jego opiece, jeszcze przez prezydenta Starzyńskiego, ludność żydowską. Swoje kontakty z Niemcami podporządkował właśnie temu dążeniu.

Nie było upokorzenia, którego nie był gotów przyjąć z pokorą, jeśli tylko mogło ono, choć na trochę złagodzić los przebywających w getcie Żydów. Ten subtelny i wykształcony mężczyzna, zawsze ubrany w nienagannie skrojony garnitur, pod krawatem lub pod muszką, był wielokrotnie fizycznie upokarzany, a nawet bity we własnym gabinecie przez „odwiedzających” go funkcjonariuszy III Rzeszy.

Znosił to wszystko, gdyż przez wiele miesięcy wierzył, że uda mu się ocalić od śmierci przynajmniej część z mieszkańców getta.
Adam Czerniaków starał się zorganizować w warszawskim getcie w miarę możliwe życie. Dbał o opiekę społeczną, zdrowotną, oświatę i kulturę, a przede wszystkim o dzieci. Gdy przekonał się, że ich ocalenie, podobnie jak i dorosłych mieszkańców getta, nie będzie możliwe, odebrał sobie życie.

Dzień przed samobójstwem, 22 lipca 1942 roku, Czerniaków odmówił Sturmbannführerowi Hermannowi Höfle podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu Żydów z Warszawy i wywiezieniu ich do obozu zagłady w Treblince. Odmówił także przygotowania – na 23 lipca – transportu dzieci.
Po wyjściu esesmanów został mu już tylko dzień życia. Podjął decyzję, że w sytuacji, gdy wszystko zostało już stracone, a na cały naród żydowski Niemcy wydali wyrok śmierci, jego dalsze, najprawdopodobniej bardzo krótkie, życie nie ma już sensu.
23 lipca 1942 roku współpracownicy znaleźli go martwego w gabinecie. Była godzina 18.
Dzień wcześniej Niemcy rozpoczęli wywózkę mieszkańców getta. Do 21 września 1942 roku do Treblinki wywieziono 300 tysięcy osób, co stanowiło 80 proc. wszystkich zamieszkałych w Warszawie Żydów.
Znaczna część pozostałych wzięła udział w zorganizowanym, w kwietniu 1943 roku, powstaniu w getcie.
Zobacz także: